Warto czytać dzieciom – rola

  książki w życiu dziecka

 

                                

 

 

Literatura od wieków inspiruje człowieka

i zmusza go do refleksji. (…)

Pozwala zapomnieć o kłopotach i szarościach dnia codziennego.

Przenosząc czytelnika w czasie i przestrzeni,

kształtuje i rozwija jego wyobraźnię.

Przyczynia się do jego dojrzewania emocjonalnego.

Dostarczając wzorców, pomaga przebudowywać

i rozbudowywać własny, wewnętrzny świat czytelnika.

 

                                               Irena Borecka

 

 

            Współcześni psycholodzy uważają dzieciństwo za bardzo ważny etap w rozwoju dziecka. Ponieważ okres przedszkolny jest czasem tworzenia się trwałych nawyków, warto więc wykorzystać ów moment na nauczenie dziecka systematycznego obcowania z książką. Należy proponować dziecku książki interesujące, o dużej wartości artystycznej
i wychowawczej. W chwili obecnej książka stała się jednym z wielu środków umożliwiających człowiekowi kontakt z kulturą. Pojawiło się wiele innych możliwości przekazywania informacji, a piękna i naprawdę wartościowa literatura dziecięca coraz częściej ginie w zalewie filmów i gier komputerowych. Dlatego mając na uwadze ten problem, należy zachęcać dzieci do czytania. Od nas dorosłych, naszego czytelniczego wysiłku zależy, czy wykształcimy w dzieciach czytelniczy nawyk. Przyjemność czytania
i miłość do książek musi rozwinąć się właśnie w dzieciństwie.

            Literaturę często określa się mianem „przewodniczki życia”, mówi się o niej, jako gałęzi sztuki, ukazującej odbiorcy problemy moralne i społeczne. Jej oddziaływanie jest wszechstronne i przekazuje wiedzę o świecie i ludziach, pobudza wyobraźnię i uczucia, przyczynia się do doskonalenia charakteru i postawy wobec rzeczywistości. Literatura staje się jednym z ogniw budujących osobowość dziecka, gdyż stanowi źródło wiedzy o świecie
i refleksji nad nim, ukazuje ludzkie losy, konflikty moralne, zachwyt nad pięknem w różnych jego postaciach.

W ostatnich latach często słyszymy hasło: „Cała Polska czyta Dzieciom” – czytaj dziecku 20 minut dziennie – codziennie. Otóż, czytelnika trzeba wychować. Ważną rzeczą jest, by czytanie kojarzyło się dziecku z radością, nigdy z przymusem, karą czy nudą.   W Polsce jednak propozycja, by czytać dzieciom, które jeszcze nie mówią, wciąż budzi zdumienie. Niska jest świadomość, że pierwsze lata życia decydują o całym dorosłym życiu.

Zadaniem przedszkola jest rozbudzenie zaciekawienia, zainteresowania dzieci literaturą. Jednak we współczesnych czasach sukces wychowawczy przedszkola zależy
w dużym stopniu od współpracy z rodzicami. Przedszkole może i powinno uzupełniać domowe czytanie a tam, gdzie go nie ma, dać szansę dziecku codziennego kontaktu
ze słowem pisanym. Głośne czytanie jest bardzo ważne, gdyż stymuluje rozwój dziecka.
U przedszkolaka rozbudza ciekawość świata i pomaga zrozumieć mu samego siebie i innych. Badania i obserwacja czytających rodzin potwierdzają, że codzienne czytanie dziecku na głos:

1) zaspokaja najważniejsze potrzeby emocjonalne dziecka – miłości, uwagi, stymulacji,

2) buduje mocną więź pomiędzy rodzicem i dzieckiem,

3) wspiera rozwój psychiczny dziecka,

4) wzmacnia poczucie własnej wartości dziecka,

5) uczy języka, rozwija słownictwo i swobodę w mówieniu,

6) przygotowuje dziecko do sprawnego czytania i pisania,

7) uczy myślenia – logicznego, przyczynowo-skutkowego, krytycznego, refleksyjnego,

8) rozwija wyobraźnię,

9) poprawia koncentrację,

10) ćwiczy pamięć,

11) przynosi ogromną wiedzę ogólną i rozwija zainteresowania,

12) ułatwia naukę i pomaga odnieść sukces w szkole,

13) uczy wartości i odróżniania dobra od zła, rozwija wrażliwość moralną,

14) rozwija poczucie humoru,

15) jest znakomitą rozrywką,

16) zapobiega uzależnieniu od telewizji i komputera,

17) jest zdrową ucieczką od problemów, niepowodzeń i nudy; przeciwdziała postawie ciągłego znudzenia,

18) chroni dziecko przed zagrożeniami ze strony kultury masowej,

19) jest profilaktyką zachowań aspołecznych,

20) kształtuje na całe życie nawyk czytania i zdobywania wiedzy.

 

Codzienne czytanie dziecku dla przyjemności zaspokaja wszystkie jego potrzeby emocjonalne, znakomicie wspiera jego rozwój psychiczny, intelektualny i społeczny, jest jedną z najskuteczniejszych strategii wychowawczych, a przy tym przynosi dziecku ogromną radość i pozostawia cudowne wspomnienia. Dostępność i łatwość czytania dziecku sprawiają jednak, że zajęcie to jest przez rodziców i nauczycieli powszechnie niedoceniane.

            Czytając dziecku codziennie i prowadząc z nim w trakcie czytania stały dialog, równie istotny jak samo czytanie, nie tylko wzbogacamy jego zasób słów i doskonalimy znajomość zasad i struktur języka, ale także dajemy mu okazję do formułowania i wyrażania własnych myśli, dzięki czemu osiąga ono swobodę w myśleniu i mówieniu. Nasze rozmowy i zabawy „literackie” z dzieckiem w trakcie czytania (na przykład dopowiadanie wyrazów przez dziecko, „dorabianie” rymów itp.) są tak samo ważnym elementem budowania jego kompetencji umysłowych jak samo czytanie. Zatem zamiast uciszać dzieci i złościć się,
że zadają pytania i przeszkadzają, powinniśmy zachęcać je do jak najwyższego uczestnictwa we wspólnej lekturze – do pokazywania rysunków, przewracania kartek, zadawania pytań, komentowania działań i cech bohaterów, rozpoznawania ich motywacji, przewidywania dalszego biegu wydarzeń lub proponowania innego zakończenia. Głośne czytanie pomaga także w wyrobieniu niezwykle ważnej umiejętności umysłu, jaką jest koncentracja. Nie da się rozwiązać żadnego trudniejszego problemu, jeśli nie potrafimy całkowicie się na nim skupić. Tymczasem główną cechą i bolączką dzisiejszych przedszkolaków i uczniów jest zupełny brak koncentracji, na co powszechnie skarżą się wychowawcy w przedszkolach i szkołach. Dzieci, którym regularnie czytamy i które żyją w środowisku ceniącym książki, bardzo wcześnie wykazują zainteresowanie językiem pisanym.

            Wychowanie czytelnika to proces długi, wymagający od dorosłych dużego wkładu. Warto się jednak zaangażować, poświęcić czas i zmobilizować siły, by dać dziecku to, czego później nie da się już nadrobić i co zaprocentuje znacznie lepiej niż edukacyjne gry komputerowe, wczesne lekcje angielskiego, wakacyjne wyjazdy do egzotycznych krajów lub wyposażenie dziecka w najnowsze cuda techniki. Centralną osobą w procesie głośnego czytania jest dziecko. Tylko poprzez książki, które są dla dzieci ciekawe, poruszające, pełne ważnych treści, można obudzić silną motywację do czytania, która sprawi, że z własnej woli nadal będą sięgały po książki, kiedy minie już przymus podręczników i szkolnych lektur.

Codzienne czytanie przedszkolakom wspomaga rozwój płynnej i prawidłowej mowy, umiejętności słuchania, rozumienia i zapamiętywania szczegółów wysłuchanych treści, wyrażania własnych sądów i argumentowania opinii, koncentracji uwagi i wyciszania się. Wpływa także na wzrost ich aktywności i motywacji do działania.

 

PROGRAM „CZYTAJĄCE PRZEDSZKOLA”

Istotą programu „Czytające Szkoły” i „Czytające Przedszkola” jest codzienne czytanie dzieciom książek przez co najmniej 15-20 minut, możliwie o stałej porze. Książki mają być ciekawe dla dzieci, wybierane najlepiej wspólnie z nimi, czytane przez nauczyciela
z entuzjazmem i dla samej przyjemności czytania.

            Z badań nad realizacją programu wynika, że efekty Programu Głośnego Czytania wzrastają, gdy:

* jest on wprowadzony na możliwie wczesnym etapie rozwoju dziecka (przedszkole);

* czytanie prowadzone jest codziennie;

* literatura jest dostosowana do wieku dzieci i ciekawa dla nich;

* książki są atrakcyjne graficznie – to ważne w przypadku dzieci młodszych.

Badania wykazują, iż Program Głośnego Czytania w szkołach i przedszkolach sprzyja:

* doskonaleniu umiejętności językowych dzieci;

* wzrostowi zrozumienia tekstów i poleceń;

* nauce myślenia;

* poprawie koncentracji, wydłużeniu przedziału uwagi;

* rozwijaniu pamięci i wyobraźni;

* poprawie poziomu wypowiedzi ustnych i pisemnych uczniów;

* wyciszeniu i większej gotowości do nauki;

* zwiększeniu zdolności uczniów do refleksji i krytycznego myślenia;

* rozwojowi inteligencji emocjonalnej;

* poprawie poczucia własnej wartości;

* poprawie wzajemnych relacji pomiędzy uczniami;

* powstawaniu więzi pomiędzy nauczycielem i uczniami;

* spadkowi liczby aspołecznych i chuligańskich zachowań;

* wzrostowi zaangażowania rodziców w czytanie dzieciom w domu;

* wzrostowi czytelnictwa.

 

            W literaturze przedmiotu często zwraca się uwagę na terapeutyczne i wychowawcze właściwości utworów literackich. Oddziaływanie terapeutyczne literatury Maria Molicka rozumie jako budowanie „zasobów osobistych”, którymi są wiedza, umiejętności, także pozytywne doświadczenia, wszystko to, co składa się na osobowość, a co pomaga skutecznie radzić sobie z przeciwnościami. Zasoby osobiste tworzą się na bazie ubiegłego doświadczenia, które każdy buduje w relacji ze środowiskiem, jednakże mogą się one tworzyć nie tylko na bazie własnych doświadczeń, możemy je nabyć także dzięki procesowi naśladownictwa i identyfikacji. Tutaj literatura ma specjalne znaczenie, może kompensować niedostatki środowiska, w którym dziecko wzrasta i kształtować je poprzez doświadczane
w wyobraźni słowa pisane.

Według Marii Molickiej literatura pełni ważne funkcje:

* przekazuje wiedzę, wzbogaca doświadczenia, ukazuje inne wzory myślenia, odczuwania

i działania w sytuacjach emocjonalnie trudnych,

* dostarcza wzorców osobowych dzięki opisom konkretnych ludzi, ich osobowości i działań,

* wpływa na zmianę sposobu myślenia,

* wspiera przez akceptację – dziecko otrzymuje ją, gdy spotyka się z bohaterem zmagającym się z podobnymi problemami,

* buduje nadzieję przez odpowiednie zakończenie książki,

* działa kompensacyjnie, częściowo wyrównuje niezaspokojone potrzeby emocjonalne,

* relaksuje,

* odciąża umysł.

Literatura wpływając na dziecko za pomocą różnych mechanizmów psychologicznych, głównie naśladownictwa i identyfikacji, asymilacji wiedzy i mechanizmów odwrażliwiania, spełnia istotną rolę w terapii i profilaktyce.

 

Bibliografia

1. I. Borecka, Biblioterapia. Teoria i praktyka, Warszawa 2001.

2. I. Koźmińska, E. Olszewska, Wychowanie przez czytanie, Warszawa 2010.

3. M. Molicka, Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie terapii, Poznań 2002.

4. J. Papuzińska, Inicjacje literackie. Problemy pierwszych kontaktów dziecka z książką, Warszawa 1988.

 

 

Opracowała: mgr Grażyna Surmacz